News Continuous Bureau | Mumbai

G-20 સમિટ 2023: જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં ત્રણ દિવસીય પ્રવાસન કાર્યકારી જૂથની બેઠક સોમવારથી શરૂ થઈ છે. આ બેઠકમાં 25 દેશોના 150 પ્રતિનિધિઓ ભાગ લઈ રહ્યા છે. પરંતુ પાકિસ્તાનના નજીકના મિત્રો તુર્કી અને સાઉદી અરેબિયા, જી-20ના મહત્વપૂર્ણ સભ્યો કાશ્મીરમાં આયોજિત બેઠકમાં ભાગ લઈ રહ્યા નથી. પાકિસ્તાનના નજીકના ચીને પણ આ બેઠકથી દૂરી કરી લીધી છે. પાકિસ્તાની મીડિયાએ પણ સાઉદી અરેબિયા અને તુર્કીએ આ બેઠકમાંથી ખસી જવા પર ખુશી વ્યક્ત કરી રહી છે. છેલ્લા ઘણા દિવસોથી પાકિસ્તાન સરકાર મુસ્લિમ દેશોને કાશ્મીરમાં યોજાનારી જી-20 બેઠકનો બહિષ્કાર કરવાની અપીલ કરી રહી હતી. જો કે, આ દેશોએ રાજકીય કારણોસર કે અન્ય કોઈ કારણોસર આ બેઠકમાં ભાગ લીધો નથી, તે સ્પષ્ટ નથી.

શું તે ભારત માટે આંચકો છે?

કાશ્મીરમાં આયોજિત બેઠકમાં સાઉદી અરેબિયા અને તુર્કીના બિન-ભાગીદારીને ભારત માટે આંચકા તરીકે જોવામાં આવી રહ્યું છે. કાશ્મીરમાં જી-20 બેઠકનું આયોજન કરીને ભારત વિશ્વને સંદેશ આપવા માંગે છે કે તે ભારતનો અભિન્ન અંગ છે. આ સાથે ભારત આના દ્વારા કાશ્મીરના પ્રવાસનને પ્રોત્સાહન આપવા માંગે છે.
અધિકારીઓનું કહેવું છે કે વિશ્વની સૌથી શક્તિશાળી ક્લબ G-20ના સભ્ય દેશોની ભાગીદારીને ભારતના સ્ટેન્ડના સમર્થન તરીકે જોવામાં આવી રહી છે.
5 ઓગસ્ટ 2019 ના રોજ, ભારતે કલમ 370 હટાવીને જમ્મુ અને કાશ્મીરનો વિશેષ દરજ્જો નાબૂદ કર્યો. ભારતના આ પગલાથી પાકિસ્તાન નારાજ થઈ ગયું હતું અને તેણે ભારત સાથેના વેપાર સંબંધો ખતમ કરી દીધા હતા. પાકિસ્તાનના રાજદ્વારી સંબંધો પણ મર્યાદિત હતા. પાકિસ્તાનને સમર્થન આપતી વખતે તુર્કીએ પણ કલમ 370 હટાવવા બદલ ભારતની ટીકા કરી હતી. જો કે, સાઉદી અરેબિયાએ કાશ્મીરમાંથી કલમ 370 હટાવવા પર બહુ આકરી પ્રતિક્રિયા આપી નથી. આવી સ્થિતિમાં, કાશ્મીરમાં G-20 બેઠકમાં સાઉદી અરેબિયાની ગેરહાજરી ઘણા પ્રશ્નો ઉભા કરી રહી છે.

કાશ્મીર પર તુર્કીનું ટીકાત્મક વલણ

તુર્કીના રાષ્ટ્રપતિ રેસેપ તૈયપ એર્દોગને અનેક પ્રસંગોએ કાશ્મીરનો મુદ્દો ઉઠાવ્યો છે. 24 સપ્ટેમ્બર 2019 ના રોજ, સંયુક્ત રાષ્ટ્રની જનરલ એસેમ્બલીને સંબોધિત કરતી વખતે, તેમણે કહ્યું કે આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાય છેલ્લા 72 વર્ષથી કાશ્મીર મુદ્દાનો ઉકેલ શોધવામાં નિષ્ફળ રહ્યો છે. તેમણે કહ્યું હતું કે ભારત અને પાકિસ્તાને વાતચીત દ્વારા કાશ્મીર સમસ્યાનો ઉકેલ લાવવો જોઈએ.
ફેબ્રુઆરી 2020માં એર્દોગન પાકિસ્તાન ગયા ત્યારે પણ તેમણે કાશ્મીરનો મુદ્દો ઉઠાવ્યો હતો. પાકિસ્તાની સંસદના સંયુક્ત સત્રને સંબોધતા તેમણે કહ્યું હતું કે તેઓ કાશ્મીર મુદ્દે પાકિસ્તાનને સમર્થન આપતા રહેશે. તેમણે કહ્યું હતું કે કાશ્મીર પાકિસ્તાન માટે એટલું જ મહત્વનું છે જેટલું તુર્કી માટે છે. તેમના નિવેદન પર ભારતે જવાબ આપતા કહ્યું કે તુર્કીએ ભારતના આંતરિક મામલામાં દખલ ન કરવી જોઈએ.
તે જ સમયે, જ્યારે ફેબ્રુઆરીની શરૂઆતમાં તુર્કીમાં તીવ્ર ભૂકંપ આવ્યો હતો, ત્યારે ભારતની બચાવ ટુકડીઓ મદદ માટે પહોંચનારાઓમાંની એક હતી. ભારતે ઓપરેશન દોસ્ત દ્વારા રાહત સામગ્રી, મોબાઈલ હોસ્પિટલ અને મેડિકલ સપ્લાય સહિતની તમામ જરૂરી વસ્તુઓ મોટી માત્રામાં તુર્કી મોકલી હતી.
ભારતની આ મદદ માટે તુર્કીએ તેને પોતાનો સાચો મિત્ર ગણાવ્યો હતો. ભારતમાં તુર્કીના રાજદૂત ફિરત સુનેલે કહ્યું હતું કે, ‘મિત્ર તુર્કી અને હિન્દીમાં સામાન્ય શબ્દ છે. તુર્કીમાં કહેવત છે કે જે મિત્ર જરૂરિયાતમાં ઉપયોગી થાય તે સાચો મિત્ર છે. ખુબ ખુબ આભાર.’
વિશ્લેષકોએ કહ્યું કે મુશ્કેલ સમયમાં ભારતની મદદથી બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધો મધુર બનશે અને તુર્કી પાકિસ્તાનના પ્રભાવ હેઠળ ભારતના મામલામાં દખલ કરવાનું ટાળશે.
જો કે, હવે તુર્કીએ કાશ્મીરમાં આયોજિત જી-20 બેઠકથી પોતાને દૂર કરી દીધા છે અને એવો સંદેશ આપવાનો પ્રયાસ કર્યો છે કે પાકિસ્તાન સાથેની તેની નિકટતામાં કોઈ ઘટાડો થયો નથી અને તે હજુ પણ કાશ્મીર પર તેના જૂના વલણને વળગી રહ્યું છે.

આ સમાચાર પણ વાંચો : RBI ગવર્નર શક્તિકાંત દાસે ચલણમાંથી 2000 રૂપિયાની નોટ પાછી ખેંચવા પર કહ્યું- ચિંતા કરવાનું કોઈ કારણ નથી

સાઉદી અરેબિયા અને ભારતના સંબંધો

સાઉદી અરેબિયા અને ભારત વચ્ચેના સંબંધો ખૂબ જ સારી સ્થિતિમાં છે. કાશ્મીર મુદ્દે પણ સાઉદી અરેબિયા મૌન છે. કાશ્મીરમાંથી કલમ 370 હટાવ્યા બાદ ઓક્ટોબર 2019માં પીએમ મોદીએ સાઉદી અરેબિયાની મુલાકાત લીધી હતી. સાઉદીના ક્રાઉન પ્રિન્સ મોહમ્મદ બિન સલમાન અને મોદી વચ્ચેની દ્વિપક્ષીય વાટાઘાટોમાં સામેલ એક ટોચના ભારતીય અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે સાઉદીએ પાકિસ્તાનને કહ્યું છે કે તે જમ્મુ અને કાશ્મીરને ભારતનો આંતરિક મામલો માને છે.
વર્ષ 2014માં નરેન્દ્ર મોદી સત્તામાં આવ્યા ત્યારથી સાઉદી-ભારતના સંબંધો મજબૂત થયા છે. સાઉદી ભારતની ઉર્જા જરૂરિયાતો માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે અને બંને તાજેતરના વર્ષોમાં મહત્વપૂર્ણ આર્થિક ભાગીદારો તરીકે ઉભરી આવ્યા છે. સાઉદી અરેબિયામાં 26 લાખથી વધુ ભારતીયો કામ કરે છે.
સાઉદી અરેબિયામાં ભારતીય દૂતાવાસના જણાવ્યા અનુસાર, સાઉદી અરેબિયા અમેરિકા, ચીન અને UAE પછી ભારતનો ચોથો સૌથી મોટો વેપાર ભાગીદાર છે. ભારત તેના 18 ટકા ક્રૂડ ઓઈલ અને 22 ટકા સીએનજી સાઉદી અરેબિયામાંથી આયાત કરે છે. નાણાકીય વર્ષ 2021 થી 22 દરમિયાન બંને દેશો વચ્ચે 42.8 અબજ ડોલરનો વેપાર થયો હતો.
સાઉદી અરેબિયા ઐતિહાસિક રીતે પાકિસ્તાનની નજીક રહ્યું છે પરંતુ હવે ભારત અને સાઉદીની નજીક આવી રહ્યા છે અને સાઉદી ક્રાઉન પ્રિન્સ ભારત સાથેના સંબંધોને મહત્વ આપે છે.
આવી સ્થિતિમાં કાશ્મીરમાં આયોજિત બેઠકમાં સાઉદી અરેબિયાની ગેરહાજરીને ભારત માટે આંચકા તરીકે જોવામાં આવી રહી છે.

શું પાકિસ્તાને સાઉદી અને તુર્કી પર દબાણ કર્યું?

છેલ્લા કેટલાક સમયથી પાકિસ્તાની અખબારોમાં એવા અહેવાલો આવી રહ્યા છે કે પાકિસ્તાન ઈચ્છે છે કે ચીનની જેમ સાઉદી અને તુર્કી પણ કાશ્મીરમાં યોજાયેલી જી-20 બેઠકમાં ભાગ ન લે. અખબારો લખી રહ્યા છે કે સાઉદી અરેબિયા અને તુર્કીએ બેઠકમાં ભાગ ન લેવો એ પાકિસ્તાનની રાજદ્વારી જીત છે.
આ મહિનાની શરૂઆતમાં, શાંઘાઈ કોઓપરેશન ઓર્ગેનાઈઝેશનની બેઠકમાં ભાગ લેવા ભારત આવેલા પાકિસ્તાનના વિદેશ પ્રધાન બિલાવલ ભુટ્ટો ઝરદારીએ પણ કહ્યું હતું કે G-20 સભ્ય દેશો કાશ્મીરમાં આયોજિત બેઠકમાં ભાગ લઈને તેમની નૈતિકતા સાથે સમાધાન નહીં કરે.
કાશ્મીરમાં સભા યોજવા અંગે તેમણે કહ્યું હતું કે, અમે તેની નિંદા કરીએ છીએ અને જ્યારે સમય આવશે ત્યારે એવો જવાબ આપીશું જે યાદ રાખવામાં આવશે.
તેમની ટિપ્પણી પર આકરી પ્રતિક્રિયા આપતા વિદેશ મંત્રી એસ જયશંકરે કહ્યું હતું કે કાશ્મીર હંમેશાથી ભારતનો એક ભાગ રહ્યું છે અને ભારતના રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં જી-20 બેઠકો યોજાય તે સ્વાભાવિક છે

 આ સમાચાર પણ વાંચો : PM મોદીએ પાપુઆ ન્યુ ગિનીના પ્રધાનમંત્રી સાથે કરી મુલાકાત, બંને દિગ્ગ્જ્જો વચ્ચે આ મુદ્દે થઇ ચર્ચા